We lopen de wandelroute tussen Holwerd en Dokkum. Vroeger reed hier het Dokkumer Lokaeltjse, een boemeltreintje vanuit Leeuwarden via allerlei dorpjes naar het noorden van Friesland. In het landschap zie je de sporen terug. Soms een stukje spoorbaan, soms een hedendaagse markering bij wat vroeger een spoorwegovergang was, soms een infobord. Het is lang geleden dat we hier liepen, minstens tien jaar. Toen vond ik het alleen maar mooi. De blauwe luchten, het groene landschap, de witte wolkenpartijen, het wijdse vlakke land. De rust en de ruimte. Kennelijk zag ik toen niet, wat ik nu wel zie. Of liever: niet zie. Geen weidevogels. Geen insecten. Geen vlinders. Geen wilde bloemen in de berm.

Het landschap hier is hartstikke dood. Echt hartstikke dood. Het enige dat hier nog leeft zijn het raaigras en de uitgebreide aardappel- en maisvelden. Stevig doorstappend moet ik denken aan dichter en schilder Armando. Hij introduceerde in de jaren zeventig de term ‘schuldig landschap’ voor een landschap waar in het verleden verschrikkelijke dingen hadden plaatsgevonden. De bomen groeiden door, de bloemen bloeiden en ondertussen werden er miljoenen mensen vermoord in de concentratiekampen. Jan Wolkers zei het anders: ‘Je kijkt naar de hemel en je begrijpt niet dat dat blauwe uitspansel boven die ontzetting heeft gestaan, even onaangedaan en vredig als boven een wei met bloemen.’
Kan je dit landschap een schuldig landschap noemen? In eerste instantie druk ik die gedachte weg. Niet het nazisme erbij halen, zoals nu veel te vaak gebeurt in allerlei discussies. Maar de gedachte blijft zich opdringen. Is het echt zo anders? Al die miljoenen beestjes, al die miljoenen wilde planten, die rigoreus de nek worden omgedraaid door al die grote sproeiwolken hier met weet ik wat voor rotzooi? Soms moet ik bijna overgeven van onpasselijkheid als ik weer zo’n grote machine over de weg zie denderen. Uit de weg, uit de weg!

Lang stond de mens superieur bovenaan de ladder van alle leefvormen op aarde. Gelukkig blijkt steeds duidelijker, dat we nergens zijn zonder insecten, zonder schimmels, zonder ondergrondse leven. Eigenlijk, bedenk ik me nu, is schuldig landschap geen goed term. Het landschap kan er niets aan doen, het is de mens die moet veranderen. Hier, in Noord Friesland, is sprake van landschapspijn. Het maakt het wandelen er niet leuker op.